Тұрақты даму мақсаттарына қалай жетуге болады?

ПАРИЖ – 2015 жылдың қыркүйегінде Әлемдік көшбасшылар 2030 жылға қарайТұрақты дамусаласында 17 мақсатқа жетуге міндеттелді. Сол кезде Біріккен Ұлттар Ұйымының Сауда және даму жөніндегі конференциясы (ЮНКТАД) Тұрақты даму мақсаттарына (ТДМ) қол жеткізу үшін тек дамушы елдердің өзіне жылына 2,5 трлн. АҚШ доллары көлемінде қосымша инвестициялар қажет деп бағалады. Таяудағы Халықаралық валюта қорыныңзерттеуі2030 жылға дейінгі кезеңде қажетті жыл сайынғы қосымша шығыстардың шамалас бағаны есептеп шығарды: табысы төмен елдерге шамамен 500 млрд.АҚШ долл. және дамушы елдерге 2,1 трлн. АҚШ долл.

Бұл жеткілікті ме? Әлем ТДМ-на қол жеткізу бойынша өз міндеттемесін орындауға шынымен дайын ба? Егер дамушы елдер осы ақшаның бәрін өздері табуға тиіс болса, онда бұл сомалар өте үлкен – әсіресе, инвестициялық алшақтық орта есеппен ЖІӨ-нің шамамен 15% – ына тең келетін табыс деңгейі төмен елдер үшін. Тіпті бұл көрсеткіш ЖІӨ-нің шамамен 4% құрайтын нарығы қалыптасқан елдер үшін де бұл елеулі сома.Бай елдерден даму мақсатында көмек осы алшақтықтың көп бөлігін толтырмайды. ЭЫДҰ деректері бойынша, Даму мақсатындағы ресми көмектің (ДРК) жалпы көлемі (ДРК) шамамен 150 млрд.АҚШ доллары– бұл ТДМ-ның болжамды инвестициялық алшақтығына қарағанда аз. Экономикасы дамыған барлық елдер өзінің жалпы ұлттық табысының 0,7% – ын ДРК-ке бағыттау міндеттемесін орындаған болса да (қазіргі уақытта мұны тек бесеу ғана жасайды), бұл тек 360 млрд.АҚШ долл. құрайдыБұл әлем ТД мақсаттарына қол жеткізуге мүмкіндігін жіберіп алды дегенді білдірмейді, бірақ оған инвестициялардың басқа көздерін табу қажет. Ең анық шешім – жеке сектор. ЮНКТАД-ның Әлемдік инвестициялар туралы соңғы баяндамасына сәйкес дамушы елдерге және өтпелі экономикасы бар елдерге капитал ағыны ДРК көлемінен асып түседі. 2018 жылы бұл елдерге тікелей шетелдік инвестициялар 800 миллиард долларды, портфельдік және басқа инвестициялар-тағы 700 миллиард долларды, ал ақша аударымдары – 530 миллиард долларды құрады.

Бірақ, бәлкім, бұл ағындардың шағын бөлігі ғана ТДМ-ға жетуге бағытталып жатқандай. Екпінді инвестициялардың өсуіне байланысты ынтаның көп болуына қарамастан, оған әлі де маңызды ауқымдарға қол жеткізу міндеті тұр. Жаһандық екпінді инвестициялық желісі екпінді инвесторлары қазіргі уақытта тек қана активтерде $500 млрд, немесе әлемдік көлемнің 0,6% басқарады деп бағалайды. Бұл сандар  өкінішке орай халықтың қартаюына қарай болашақта зейнетақы активтерінің күтілетін жылдам өсуін ескере отырып әсіресе көптеген бай елдердегі төмен пайыздық мөлшерлемелер беруде.

Әрине, екпінді инвестициялар – және жалпы алғанда, ТДМ – ға қол жеткізуге бағытталған инвестициялар қоғамға елеулі пайда әкеледі, бірақ инвесторлар үшін тәуекелді ескере отырып, барабар кірістілікті қамтамасыз етпейді. Бірақ екі ірі мекеменің қызметтік мысалы кері дейді. Халықаралық Қаржы Корпорациясы (Дүниежүзілік банк тобына кіретін ХҚК) мен Еуропалық Қайта Құру және даму банкі (ЕҚДБ, жекелеген көпжақты даму банкі) жеке сектормен бірлескен инвестицияларды нарықтық жағдайларда жүзеге асырады, дамуға және өтпелі процеске жағымды әсер етіп және бұрынғысынша елеулі пайда алып отыр. ХҚК мен ЕҚДБ жеке және жұмылдырылған капитал жылына шамамен 30 млрд доллар инвестициялайды, сондықтан олар ТДМ-ның инвестициялық алшақтығын өз бетінше еңсере алмайды. Бірақ олар жүзеге асатынын дәлелдеуі-шын мәнінде, сөзсіз өзінің инвестициялық стратегиясының жетістігі.

Сонымен қатар, ХҚК мен ЕҚДБ ТДМ-на байланысты жеке инвестициялардың алдында тұрған негізгі проблемаларды көрсете отырып, үш негізгі аспектіде жеке сектор инвесторларынан ерекшеленеді. Біріншіден, бұл екі мекеме тұрақты дамуға ықпал ететін және сонымен бірге пайда әкелетін жобаларды әзірлеу үшін қажетті дағдыларға және жаһандық тәжірибеге ие. Екіншіден, олардың ауқымы мен беделі қабылдаушы елдерге энергетикалық субсидияларды біртіндеп тоқтату және ерлер мен әйелдердің еңбек нарықтарына теңдігіне қол жеткізуін қамтамасыз ету үшін кездескен проблемаларды шешу сияқты тұрақты дамуға септігін тигізетін тиімді инвестициялар жолындағы кедергілерді жоюға сендіруге көмектеседі. Ақырында, ХҚК мен ЕҚДБ “артықшылықты кредитор” мәртебесін иеленіп, сондықтан жеке инвесторларға қарағанда тәркілеудің тәуекелдерін анағұрлым төмендетеді.

Бір қызығы, бұл пайымдаулар G20 көрнекті қайраткерлер тобының жуырдағы “Баршаға арналған жаһандық қаржы жүйесінің жұмысын қамтамасыз ету”баяндамасында айтылған негізгі тақырыптармен тығыз байланысты. Онда Топ жаһандық дамуды тартымды инвестициялық климат құру, жұмыс орындарын ашу және әлеуметтік тұрақтылыққа алып келетін басқару әлеуетін және адами капиталды нығайтуда елдерге көмек көрсетуге қайта бағдарлауға шақырады.”

Неғұрлым тиімді басқару жеке сектор инвесторларына ХҚК немесе ЕҚДБ сияқты меншік құқықтарын қорғау деңгейін қамтамасыз етеді, ал неғұрлым күшті адами капитал алушы елдерге көпжақты инвесторларға немесе олардың консультанттарына сүйенбей, жобаларды дербес өздері дайындауға мүмкіндік береді. Ал жақсы басқаруы мен қажетті дағдылары бар елдер даму мүддесінде реформалар бағдарламасын жүзеге асыруға дайын, сондай-ақ қабілетті болады.

Басқару мен адами капиталды жетілдіру күрделі болып табылады және уақытты талап етеді. Бірақ екі саладағы прогресс ТДМ-на жету үшін әлемге қажетті жеке инвестицияларды ашу үшін өте маңызды.

Сергей Гуриев, Еуропалық Қайта Құру және даму банкінің бұрынғы бас экономисі және Мәскеудегі жаңа экономикалық мектептің бұрынғы ректоры, Париждегі Sciences Po-ның экономика профессоры болып табылады.

Sergei Guriev