Шығыс Еуропа мен ОА оральді опиоидтік анальгетиктердің қол жетімділігін арттыру

«Шығыс Еуропа мен Орталық Азиядағы оральді опиоидтік анальгетиктердің қол жетімділігін арттыру: талқылауды бастаймыз» мақаласы www.ehospice.com сайтында жарияланған болатын. Аталмыш мақала мен Қазақстанда осы салада қалыптсақан жағдай мені өз пікіріммен бөлісуге жетеледі.

Есірткі айналымын Бақылау жөніндегі Халықаралық Комитетінің 2012 жылғы деректеріне сәйкес,  Қазақстан опиоидтік анальгетиктерді тұтынудың мөлшері бойынша Гватемаламен қатар 115 орынды иеленуде. Біздің жақын «көршілеріміз» болып Әзірбайжан, Бирма, Перу табылады, бұрынғы КСРО елдері де айтарлықтай алдыға кетпеді.  Егер салыстырмалы тұрғыдан алып қарайтын болсақ, Қазақстанмен салыстырғанда АҚШ-та пациенттер морфинді орта есеппен 348 (!) есе, ал  Норвегияда 125 есе көп пайдаланады. Іс жүзінде бұл аурудың ақырғы сатысынан (қатерлі ісі, АЖИТ, туберкулез) зардап шегіп отырған қазақстандық пациенттер ауруды басатын тиісті дәрі-дәрмектерді алмайды дегенді білдіреді. Бұған кім кінәлі?

Өз басым 1961 жылғы Есірткі құралдары туралы Бірыңғай Конвенцияны, сондай-ақ БҰҰ-ның Есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымына қарсы күрес туралы конвенцияны бекіткен Қазақстан заңды есірткі айналымы саласындағы халықаралық нормаларды қатаң ұстанып отырады деген пікірді аса жиі түрде естимін. Алайда Конвенция қатысушыларына АҚШ та, Англия да, және ауруды басу анағұрлым жоғары деңгейге қойылған өзге де бірқатар елдер жатады. Бұл Конвенцияның оған еш қатысы жоқ екендігін көрсетеді. Екіншіден, Конвенция елдерге анағұрлым қатаң бақылау режимдерін құруға тыйым салмайды. ҚР-дағы аурудың тиісті түрде емделмеуі мәселесін қарастырған кезде осыған назар аудару керек. Бізге ескірткіні бақылаудың ұлттық режимін қайта қарау қажет – мұнда есірткінің заңсыз айналымы мен заңды ескірткінің заңсыз айналымға түсуіне жол бермеу бағдарламасы ғана емес, сонымен қатар медициналық және ғылыми мақсаттарға арналған ескірткі құралдарының жеткілікті мөлшерін қамтамасыз ету бағдарламасы қамтылып отыруы тиіс. Біздің заңнамамызда көптеген елдер баяғыда-ақ бас тартқан қатты ауыратын пациент үшін анальгетиктің қолжетімді ең жоғары біржолғы дозасы, не рецептің жарамдылық мерзімінің қысқа болуы, ауруды басатын есірткі құралдарын сақтау мен олардың қалдықтарын жоюдың аса күрделі шаралары тәрізді көптеген шектеулердің орын алып отырғанына назар аудару қажет. Сонымен қатар опиоидтік анальгетиктерге қатысты ұлттық қажетсінуді қалыптастыруға көңіл бөлу қажет  – Қазақстан бойынша қажетсіну неліктен осыншама төмен болуда? Есірткі айналымын Бақылау жөніндегі Халықаралық Комитетке (ЕБХК) жыл сайын ұсынылып отыратын  деректер ақиқатқа қаншалықты сәйкес? Себебі ЕБХК мемлекеттерге бұрынғы жылдардағы деректерге ғана емес, бүкіл халықтың нақты қажетсіну мөлшеріне негізделген өтінімді ұсынып отыру міндеттемесі жайлы бірнеше рет еске салды емес пе.

Біз сондай-ақ Қазақстанда оральді морфинді тіркеу және жалпы алғанда қол жетімді опиоидті анальгетиктердің тізімін кеңейту туралы ойлануымыз керек – себебі дәл сол ЕБХК ұлттық заңнамаға есірткі құралдарын ауруды басу үшін өмірлік маңызы бар құралдар деп тану туралы және мемлекеттің олардың медициналық мақсаттарға арнап қолда болуын қамтамасыз ету міндеттемесі туралы ережені енгізуді ұсынып отыр емес пе?

Осының барлығы паллиативтік көмек саласындағы дәрігерлер мен кіші медицина қызметкерлерін арнайы даярлауды ұйымдастырумен бірге қатты аурудан зардап шегіп отырған пациенттеріміздің анағұрлым дұрыс ем алып отыруына ықпалын тигізуі тиіс.

«Шығыс Еуропа мен Орталық Азиядағы оральді опиоидтік анальгетиктердің қол жетімділігін арттыра отырып: талқылауды бастаймыз»

Фейт Муанги-Пауэлл, Стивен Коннор, Мэри Каллавей

2013 ж. 4-5 наурызында елеулі оқиға орын алды – алты елдің (Қазақстан, Қырғызстан, Армения, Тәжікстан, Грузия және Украина) фармацевтика өнеркәсібінің, мемлекет органдарының өкілдері, паллиативті көмек саласындағы сарапшылар және есірткі айналымын бақылау жөніндегі ұлттық құзырлы органдары аталмыш елдердегі аурудың терминальді сатысындағы пациенттер үшін таблеткалық  опиоидтік анальгетиктердің қол жетімділігі мәселесін талқылап және оны шешудің жолдарын табу үшін алғаш рет бас қосты.

Ауруды жеңілдету жөніндегі Ғаламдық Бастаманың, Паллиативті көмектің Дүниежүзілік Альянсының, Ауырсынуды зерттеу жөніндегі Халықаралық Қауымдастықтың, Хоспистік және паллиативті Қызметтердің Халықаралық Қауымдастығының, Паллиативті көмек жөніндегі Еуропалық Қауымдастықтың және Висконсин Университетінің Ауырсынуды зерттеу мен саясат жөніндегі Тобының (АҚШ) бірлескен күш-жігерімен ұйымдастырылған аталмыш кездесу пациенттерді ауруды басатын тиісті құралдармен қамтамасыз ету жолында туындап отыратын тосқауылдарды түсініп және сол тосқауылдарды жою әдістерін табу мақсатында Венада (Австрия) 50-ден астам қатысушының басын қосты. Таблеткалық морфин өндіретін бес фармацевтикалық компанияның (Interchem SLC, I. Molteni& Co, RusanPharma Ltd, Verve Human Care, Covidian AG) өкілдері де аталмыш кездесуге келген болатын.

Орын алып отырған тосқауылдар жайлы айта отырып, бұрынғы КСРО елдерінің барлығында медициналық мақсаттағы опиоидтік анальгетиктердің қол жетімділігі саласында ұқсас мәселелердің орын алып отырғандығы туралы аталды. Делегациялардың мүшелері препараттарды тіркеудің күрделі шаралары жайлы, опиоидтік дәрі-дәрмектерді жаздырып алудың қатаң ережелері, медицина қызметкерлерінің құзырлы органдардың тексерулеріне орай опиоидтерді жаздырып алудан қорқатындығы және оны қаламайтындығы туралы, сондай-ақ аталмыш препараттарды шалғай ауылдық аудандардағы пациенттерге арнап алудың географиялық кедергілері туралы айтылған болатын. Мысалы, Қырғызстанда инъекциялық морфин қатерлі ісік ауруының 4-ші сатысындағы пациенттер үшін ғана қол жетімді, және пациент 10 күнге бұл препараттың тек  ампуласын ғана, және жылына ары кеткенде 300 ампуласын ғана ала алады. Тәжікстанда инъекциялық морфиннің қолданылуы 16 нормативтік-құқықтық актілермен бақыланады, мұнысы морфинді медициналық мақсатта қолдануды мүмкін етпейді. Оған қоса, ауа-райы жағдайларына орай кейде бірнеше айға жабылып қалатын шалғай таулы аудандардағы пациенттер үшін опиоидтік анальгетиктер қол жетімсіз, тсебебі дәрігерлерге пациентке жету қиын, ал пациенттің өз-өзіне морфин салуға құқы жоқ. Арменияда  опиоидтік анальгетиктердің бірнеше түрі тіркелген, алайда бұрынғы КСРО елдеріндегідей олар тек инъекциялық түрінде қол жетімді болып келеді; Қазақстанда морфин квота бойынша үлестіріледі, және оған мұқтаж адамдардың барлығының бірдей оған қолы жете бермейді.

Сондай-ақ тағы бір айтылып кеткен мәселе, аталмыш елдерде есірткі құралдарына медициналық мақсатта қол жеткізу саясаты мен есірткінің заңсыз айналымымен күресу саясатының арасында елеулі теңгерімсіздік орын алуда – алдыңғысына кесірін тигізумен екіншісіне анағұрлым көбірек көңіл бөлініп отырады. Мұндай теңгерімсіздікті еңсеру үшін тек қана дәрігерлермен ғана емес, сонымен қатар жергілікті құқық қорғау органдарымен жұмыс жүргізу қажет. Бүкіл әлемде инъекциялық морфин негізінен қатты ауруды басу үшін қолданылып отырған болса, созылмалы ауру кезінде паллиативтік күтім көрсетудің сарапшылары дәл осы пероральді морфинді қолдануды ұсынады, себебі пациент оны қажетіне қарай өз бетінше қабылдап отыра алады. Кездесуге қатысқан бес елде таблеткалық морфин қол жетімсіз болып табылады, және сол себептен пациенттер көп жағдайда қатты аурудан зардап шегуге мәжбүр болып отырады.

Құзырлы бақылау органдарымен талқылау бұл елдерде есірткінің заңсыз айналымына көбірек көңіл бөлініп отыратынын растады, бұл, әлбетте, ауруды басатын есірткілік құралдарға медициналық мақсатта қол жеткізуге жанама әсерін тигізуде. Дегенмен де, бақылау органдарының өкілдері қатты аурудан зардап шегіп отырған науқастарды опиоидтік анальгетиктермен қамтамасыз ету қажеттігін түсінетіндігін айтты. Осылайша, нормативтік-құқықтық базаны Дүниежүзілік Денсаулық сақтау Ұйымының (ДДҰ) соңғы ұсыныстарына сәйкес қатты аурудан зардап шегіп отырған пациенттердің мүддесін ескере отырып үйлесімді етудің, сондай-ақ опиоидтік анальгетиктерді өндірушілерге, импорттаушылар мен тұтынушыларға арнап аталмыш мәселенің ықтимал шешімін табудың қажеттігі тағы бір рет аталған болатын.

Дереккөзі: http://www.ehospice.com