ЛОНДОН – 25 қаңтарда Чатем-Хаус және Джорджтаун университеті АҚШ пен әлемнің экономикалық саясаты мәселелерін талқылау үшін АҚШ Қаржы министрі Стивен Мнучинді қабылдады. Мнучин Давостағы Дүниежүзілік экономикалық форумның жыл сайынғы кездесуінен тікелей келді, бірақ осы кездесудің басты тақырыбы (“мүдделі тараптардың капитализмі”) басқа ауқымды оқиғалардың көлеңкесінде қалып қойған еді. Коронавирустың (COVID-19) өршуі Қытай үшін өте маңызды мәселеге айналды және көп ұзамай бүкіл әлемге қауіп төндіреді.
Қызметтік мансабымда жұқпалы аурулар қатерімен жұмыс істеген адам ретінде мен Давостағы Мнучиннің пікірлерікөңілімнен шықты, онда ол климаттың өзгеруі – бүгінгі таңда әлем алдында тұрған жалғыз саяси проблема емес екенін көрсетті. (Алайда, мен оның климаттың өзгеруі бойынша шведтің жасөспірім белсендісі Грета Тунбергті осы мәселе бойынша төмендеткенін қолдамаймын.)
Мен төрағалық еткен 2016 жылғы Біріккен Корольдіктің Микробқа қарсы препараттарға төзімділігін шолуына (AMR) сәйкес, бүкіл әлемдегі саяси басшылар орасан шығынға және көптеген адам өліміне алып келетін жаһандық денсаулық сақтау дағдарысын болдырмау үшін орта мерзімді перспективада 29 негізгі іс-шараларды өткізулері қажет. Атап айтқанда, келісілген іс-қимылдар болмаған жағдайда дәрілерге-тұрақты микробтар 2050 жылға қарай жылына он миллионға жуық адам өмірін алып кетуі мүмкін екенін ескерттік, бұл әлемдік жиынтық ЖІӨ үшін шамамен 100 триллион доллар болады.
Енді COVID-19 дағдарысы бізге де келеді. Қол жетімді дайын вакцина жоқ, және бүкіл әлемде денсаулық сақтаудың жаһандық жүйелері тез тарайтын пандемиямен күресу үшін дайын емес және “қаруланбаған” болып шықты. Шолудың саяси ұсынымдарында қамтылған он ауқымды бағыттың кем дегенде екеуі COVID-19 қарсы күресте негізгі болып табылады. Біріншісі-Денсаулық сақтау және санитария. Осы уақытқа дейін олар қолды жиі және мұқият жуу керек екенінен хабардар (мұны орындаған жағдайда барлығының “Туған күніңмен!” деп әндете алуына көмектеседі). Бірақ қолды жуу және басқа да қарапайым гигиеналық шаралар қажет болса да, вирусты және бактериялық инфекциялардың таралуын болдырмау үшін олар жеткіліксіз.
Сонымен қатар, COVID-19 дағдарысы мен бұрыннан талап етіп жүрген тағы бір мәселені көтереді: Қоғамдық денсаулық сақтаудың дайындығы. Халықаралық валюта қоры өзінің жыл сайынғы IV бапқа сәйкес мүше елдердің шолулары шеңберінде осы елдердегі денсаулық сақтаудың ұлттық жүйелерінің әлеуеті мен дайындығын бағалауды жүргізуі қажет. Мені осы идеяны талқылау үшін оның штаб-пәтеріне шақырғаны үшін Қорға алғысымды айтамын. Бірақ мен ХВҚ басшылығы олардың мекемесі мемлекеттік қаржыландыру және басқа да мәселелерге байланысты денсаулық сақтау жүйесін талдауда артықшылықтарға ие емес деген негізде қарсылық білдіретінін сеземін.
Дегенмен, ХВҚ-да климаттың өзгеруі проблемасына аналитикалық артықшылықтардың болмауы оған осы тақырыпқа саяси мәлімдемелермен сөз сөйлеуге кедергі келтірмеді. Дәл осылай болуы тиіс: Нарықтар көрсетіп отырғандай, қаржы мәселесі мен климаттың өзгеруі немесе денсаулық сақтау сияқты ауқымды мәселелерді салыстыруға болмайды. Себебі жұқпалы аурулардың таралуының алдын алуға қабілетсіздік макроэкономикалық жағдайларға тікелей әсер етуі мүмкін және әсер ететіні анық.
Қаңтар айының соңында Мнучинмен кездескен кезде, COVID-19 әлі де кеңінен Қытай мәселесі ретінде қаралып, көптеген пікір білдірушілер ол Қытай экономикасы мен денсаулық сақтау жүйесін қирата алады деп мәлімдеді. Деректер қазір нені көрсетеді? Тұрақты жарияланып тұратын индикатор, сатып алу жөніндегі менеджерлердің ай сайынғы индекстері, Қытайдың экономикалық белсенділігі ақпан айында құлдырағанын, ал Caixin services PMI сауалнамасы іскерлік сенімділіктің 50% – ға төмендегенін хабарлайды. Бұл сандар Қытай экономикасы жартылай әлсіреді дегенді білдіреді. Бірақ, Қытай билігі экономиканың едәуір бөлігін әдейі жабқанын және адамдардың қозғалысын шектегендігін ескере отырып, айтарлықтай уақытша құлдырау күтпеген жағдай емес екені түсінікті. Сұрақ Қытай басшылығы бәрін қайтадан түзете алады ма.
Джонс Хопкинстің нақты уақыттағы COVID-19 ауру жағдайларын қадағалау модуліне сүйенетін болсақ, Қытай өзінің бастапқы үлкен қателіктеріне қарамастан, кем дегенде, қазіргі уақытта жарқылды тұсаулай алды. 6 наурыздағы жағдай көрсеткендей, провинциялар бойынша мәліметтер Хубейден (COVID-19 эпицентрі) тыс жерлерде тіркелген инфекциялардың 95% – ға жуығы сауығып кеткен және тек 1200-ге жуық адам әлі де ем алуда. Өкінішке орай, Хубэй провинциясынан тыс жерде 110-ға жуық қытай қаза тапты, бірақ бұл сан Италиядағыдан төмен. Сонымен қатар, естуім бойынша, Қытай билігі қазір адамдардың қозғалуына шектеулерді абайлап алып тастап жатыр және экономиканың қалыпты жағдайға ұқсас түріне қайта оралуға мүмкіндік беруде, бұл дегеніміз, Наурыз айының сандық көрсеткіші елеулі өсуді көрсетуі тиіс.
Ал басқаларымыз ше? Италиядағы COVID-19 сандары алаңдаушылық тудырады: елдегі өлім-жітім деңгейі Қытайға қарағанда әлдеқайда жоғары ғана емес, сонымени қатар Оңтүстік Кореяға қарағанда айтарлықтай жоғары, дегенмен Оңтүстік Кореяда да осыған шамалас сандар тіркелді. Құрама Штаттарда қор нарықтары алаңдаулы және әдеттегі циклдік себептерге байланысты емес. Індет Американдық Денсаулық сақтау жүйесінің барлық кемшіліктері мен шығындарын көрсететіндіктен қорқыныш өсіп жатқанға ұқсайды. Одан да қорқыныштысы, АҚШ билігі ерте кезеңде вирустың таралуын болдырмау бойынша ең негізгі шаралардың кейбірін жүзеге асыра алмады.
Ескі мәтелге сәйкес, дағдарысқа сабақсыз кетуге жол бермеу керек. Бүкіл әлемді өзіне қаратқан COVID-19, біздерге осындай қиындықтармен қалай күресеміз және қалай дайындаламыз деп ойлануға мүмкіндік береді. Әлемдік көшбасшылар, әсіресе “үлкен жиырмалық” елдері, қазіргі алаңдаушылық көңіл-күйіміз біздің өміріміздің әдеттегі белгісі болмауы үшін ұлттық денсаулық сақтау жүйесіне неғұрлым ірі инвестициялар қажеттілігін ұғынады деп үміттенемін. Және олар осымен айналысып жатқанда, болашақ ұрпақ AMR дағдарысының адами және қаржылық шығындарын бастан кешпеу үшін жаңа антибиотиктерге арналған сынған құбыр желісін қалпына келтіруді бастағандары абзал.
Jim O’Neill, a former chairman of Goldman Sachs Asset Management and a former UK Treasury Minister, is Chair of Chatham House.
© Project Syndicate 1995–2020